Na Kalebo Mussa,
Tanzania ni miongoni mwa nchi kumi barani Afrika zenye rasilimali ya gesi asilia, Taifa la Afrika Mashariki lenye zaidi ya watu milioni 55 linapata futi za ujazo Trilioni 57.74 za gesi asilia katika maeneo ya gesi ya SongoSongo mkoani Lindi na Mnazi Bay mkoani Mtwara.
Kwa mujibu wa rekodi za Wizara ya Nishati, hadi sasa, Tanzania imetumia takriban 0.5 TCF ya gesi yake asilia, hivyo basi, uchunguzi zaidi unaendelea ili kuifanya Tanzania kuwa chanzo cha pili cha nishati ya gesi asilia Kusini mwa Jangwa la Sahara.
Ripoti ya utawala wa NRGI-2017, sekta ya mafuta na gesi Tanzania (O&G) ilipata pointi 53 kati ya 100 na kuifanya Tanzania kuwa jimbo la 39 kati ya 81 zilizochambuliwa duniani.
Katika muktadha huo , katika utambuzi wa thamani, unaojumuisha leseni, kodi, athari za ndani na mashirika ya serikali, Tanzania ilipata pointi 65 (12/89). usimamizi wa mapato, ikiwa ni pamoja na bajeti ya taifa, mapato ya rasilimali za nchi ndogo, na fedha za utajiri wa uhuru, Tanzania ilipata pointi 40 (48/89).
kuhusu mazingira wezeshi yanayojumuisha elimu ya uraia, uelewa wa haki, na uwezeshaji pamoja na uwajibikaji, ufanisi wa serikali, ubora wa udhibiti, utawala wa sheria, udhibiti wa rushwa na utulivu wa kisiasa, Tanzania iliandikisha alama 53 (40/89).
Mkoa wa Mtwara ndio wenye uwezo mkubwa zaidi wa kilimo cha korosho nchini Tanzania. Mtwara ni mwanga wa uzalishaji na mauzo ya korosho nchini Tanzania. Licha ya kasoro zilizojitokeza hivi karibuni katika minada ya korosho katika mwaka wa fedha 2017/2018, Mtwara imesimama imara ikiwa na zaidi ya tani 100,000 za mavuno ya korosho kwa mwaka.
Kwa mujibu wa wasifu wa kijamii na kiuchumi wa kanda hii, eneo hili la kimkakati linachukua kilomita za mraba 16,710 katika ardhi, ambayo ni asilimia 1.7 ya Tanzania Bara nzima. Wakati huo huo, utabiri wa idadi ya watu wa 2018 na Ofisi ya Taifa ya Takwimu unaonyesha kanda hiyo kuwa na zaidi ya watu milioni 1.4.
Masuala ya kiuchumi ya kanda yanajumuisha kilimo, uvuvi, huduma na shughuli za viwanda. Kwa hivyo, mandhari mpya ya gesi asilia imeunda mtazamo mpya ndani ya vigezo vya kijamii na kiuchumi, ambavyo vimezua mazungumzo muhimu kuhusu jinsi gani na lini eneo hili linaweza kuibuka kama nguzo imara ya kiuchumi.
Mwaka 2013, mkoa huo uliibuka kielelezo kipya cha uchumi wa gesi asilia, ukihusisha makampuni ya gesi asilia ya nje na ya ndani au ya serikali kujitosa katika ubia wa maliasili, ikiwamo ujenzi wa bomba la gesi asilia la Kilomita 532 (KM) kutoka Mtwara hadi mji wa kibiashara Dar es Salaam, kugharimu zaidi ya $1.23 bilioni.
Kulingana na Muungano wa Kimataifa wa Uhifadhi wa Mazingira (ICUN), usimamizi wa uchumi wa gesi asilia unaamuru kanuni, taasisi na michakato inayoamua jinsi nguvu na majukumu juu ya maliasili yanavyotekelezwa, jinsi maamuzi yanaathiri wapiga kura wa eneo na jinsi raia (katika hili. watu wa Mtwara na Tanzania nzima), wanawake, wanaume, watu wa kiasili, na jumuiya za wenyeji, hushiriki na kufaidika na usimamizi wa maliasili.
Tanzania imechunguza sehemu ndogo tu ya hifadhi ya gesi asilia (0.5 TCF kati ya 57.74TCF), na ili kuchunguza zaidi masuala ya kijamii na kiuchumi na kisiasa inapaswa kuunganishwa kikamilifu ili kuhakikisha kuwa uzalishaji wa gesi asilia unakuja kwa baraka na si laana, kama inavyodhihirika katika baadhi ya mataifa ya Afrika.
Taasisi ya Utafiti wa Sera ya Tanzania--Taasisi ya Utafiti wa Kiuchumi na Kijamii (ESRF)--ilikutana na maofisa wa mamlaka za serikali za mitaa, kujadili jinsi mapungufu ya kiutawala katika kupanga na kusimamia uchumi wa gesi asilia Mtwara yanavyoweza kutatuliwa.
Kwa mujibu wa ripoti ya ESRF, iliyoangazia mambo muhimu ya mjadala uliochapishwa Julai 2017, ilishughulikia masuala ya kina kutoka kwa wadau, yaliyowekwa ndani ya ushirikiano baina ya serikali na ushirikishwaji wa wananchi, usimamizi wa mapato na matumizi, juhudi za maendeleo endelevu, migogoro ya matumizi ya ardhi; athari za kijamii na kimazingira, na kuchangamkia fursa za ujasiriamali.
Kama ripoti inavyoonyesha, ushirikiano baina ya serikali na ushirikishwaji wa wananchi ambao umekuwa nguzo kuu katika mafanikio au kushindwa kwa utawala wa maliasili katika mandhari ya Afrika, unaweza kuziba pengo la maarifa lililopo kupitia mchakato wa makusudi ulioandaliwa katika ngazi zote (kikanda, ngazi ya wilaya na chini), lakini pia--kupitia kuhakikisha taarifa za mrejesho miongoni mwa viongozi na wananchi wa Mtwara.
Zaidi ya hayo, ngazi za mikoa na wilaya lazima ziwe na wataalam wa sekta ya nishati ambao hutafsiri masuala ya kiufundi katika muktadha wa ndani. Kwa hivyo, iliwezesha uingizwaji wa maswala changamano ya gesi asilia na kuziba pengo la maarifa kwa jamii hizi.
"Kusimamia matarajio kunastahili kupewa kipaumbele cha juu. Wananchi wanahitaji kusaidiwa kufahamu kwamba manufaa kutoka kwa uchumi wa gesi yanaweza kuathiriwa na jinsi wanavyojiweka na ni maandalizi gani wanafanya ili kufaidika na uchumi wa gesi," ripoti hiyo ilisema.
Usimamizi wa mapato na matumizi ni muhimu katika muktadha huu, inadaiwa kuwa serikali ya mtaa inapaswa kutoa elimu juu ya maana na matumizi ya aina mbalimbali za vyanzo vya mapato visivyo vya kodi hasa mirabaha na tozo za huduma na maarifa juu ya matumizi ya nyumbani na gesi inayosafirishwa hadi Dar. es Salaam kwa matumizi zaidi ya ndani, ikiwa ni pamoja na uzalishaji wa umeme katika gridi ya taifa na kuendelea kuuza nje.
Kwa mujibu wa Wizara ya Nishati, hadi Mei 2019, Shirika la Maendeleo ya Petroli Tanzania (TPDC) lilikuwa limekusanya zaidi ya dola milioni 210 (kutokana na mauzo na utafutaji wa gesi), na kuvuka lengo lililokusudiwa la zaidi ya dola milioni 171 kwa mwaka wa fedha 2018/2019.
“Wananchi wapewe taarifa mara kwa mara juu ya mapato na matumizi ya fedha zinazopatikana au zinazopokelewa kijijini bila kujali vyanzo vya fedha, hii ina maana kwamba fedha kutoka katika vyanzo vyote zijumuishwe kwenye bajeti katika ngazi ya serikali ya mtaa au kijiji na kusimamiwa katika njia ya uwazi kupitia mikutano ya mara kwa mara na/au matumizi ya mbao za matangazo katika ngazi husika za serikali,” inasomeka ripoti hiyo.
Zaidi ya hayo, ilibainika kuwa mapato yanayohitajika kugharamia miradi ya maendeleo yanapaswa kutumika kulingana na shughuli zilizopangwa.Muhimu zaidi, serikali ya mkoa inapaswa kuhakikisha kuwa ufuatiliaji wa utekelezaji wa sheria na kanuni zinazohusiana na matumizi ya fedha na elimu katika jamii unatekelezwa.
“Hatua zichukuliwe ili kutoa elimu zaidi jinsi vikundi hivi vilivyojitolea vinavyoweza kunufaika na uchumi wa gesi na kurahisisha utambuzi wa fursa za manufaa ya uchumi wa gesi na ufahamu wa hatua gani wanapaswa kuchukua ili kutumia fursa za uchumi wa gesi”. ripoti hiyo ilibainisha.
hata hivyo , ripoti hiyo pia iliangazia jukumu la serikali za mitaa katika kusaidia wajasiriamali wa ndani katika kupata masoko ya uhakika ya bidhaa zao zinazotengenezwa nchini, lakini pia kuwapa uelewa katika kuongeza thamani ya shughuli zao. Hata hivyo, muhimu zaidi, ilitolewa hoja kuwa kanda inaweza kuanzisha dawati la masoko ambalo limepewa jukumu la kuungana na taasisi nyingine za maendeleo ya soko nchini na kwingineko ili kuboresha upatikanaji wa masoko yanayofaa.
